Bez czarny (Sambucus nigra L.)…

Wczesna jesienią z kwiatów powstają soczyste owoce w kolorze czarnofioletowym, zebrane w zwisające owocostany.

…- dziki bez czarny, dziki bez, bez biały, bez lekarski, bez aptekarski, bzowina, hyćka, hyczka, holunder, bez psi, gołębia pokrzywa. To duży krzew lub niewielkie drzewo (rzadziej), który osiąga od 3 do 10 metrów wysokości. Młode pędy są zielone natomiast starsze pokryte są szarą lub brunatnoszarą korą (podłużnie spękaną i pokrytą licznymi brodaw­kami). Liście są duże, ciemnozielone. W Polsce rośnie najczęściej dziko. Można go spotkać w zaroślach, w parkach, w lasach wilgotnych liściastych i mieszanych, na skrajach lasów i leśnych zrębach, na rumowiskach, w pobliżu domostw.

Rozmnażanie za pomocą nasion. Sieje się dojrzałe jagody w pojemnikach na głębokość 2,5 cm. Kiedy siewki podrosną, sadzi się je w ocienionym miejscu. Rozsiewają go także liczne gatunki ptaków (drozdy). Bywa też sadzony jako roślina lecznicza i ozdobna (za pomocą odkładów lub sadzonek). Pędy o długości 30 cm sadzonkuje się od połowy do późnej jesieni, a przesadza w nastepnym roku jesienią. Przycina się zimą.

Kwitnie w maju i czerwcu dużymi baldachami drobniutkich, białych, kremowych lub żółtawych kwiatów o silnym, wręcz odrażającym zapachu. Owoce to lśniące czarnofioletowe jagody o krwistoczerwonym soku, których nie powinno się spożywać w stanie surowym (w szczególności niedojrzałe owoce) gdyż mogą wywołać zatrucia.

Bez czarny jest jedną z najstarszych roślin leczniczych. W przeszłości wiązały się z nim zabobony i praktyki magiczne wielu różnych ludów.

Do celów leczniczych zbiera się:

• Rozkwitające kwiatostany – (Flos Sambuci).
• Zbiera się również dojrzałe owoce – (Fructus Sambuci).
• Czasem zbiera się również korę z korzeni – (Cortex Sambuci).
• Same korzenie tej rośliny – (Radix Sambuci).
• Znaczenie w lecznictwie mają też liście bzu czarnego – (Folium Sambuci).

Kiedy zbieramy i jak suszymy?

Kwiaty zbieramy w suchą pogodę w po­czątkach kwitnienia (w czerwcu i w lipcu), kiedy część z nich nie jest jeszcze rozwinięta (nie należy zrywać kwiatostanów, w których opadają korony kwiatowe). Układamy je luźno w koszu. Suszymy rozłożone cienką warstwą na półkach lub rozwieszone na drutach w miejscach zacienionych i przewiewnych albo na sitach (w suszarniach) początkowo w temperaturze 30°C, a później 45°C. Po wysuszeniu ociera się kwiatostany przez sita lub osmykuje ręcznie i odrzuca szypułki i łodyżki. Tym sposobem otrzymuje się kwiat bzu czarnego.

Baldachy z owocami ścinamy sekatorem, nożyczkami lub ostrym nożem, kiedy zdecydowana większość z nich jest już zupełnie dojrzała. Najczęściej zbiera się w sierpniu i we wrześniu gdy nabiorą lśniącej czarnej barwy. Po zebraniu z baldachów odrzucamy jagody jeszcze zielone, gdyż zawierają tzw. kwas pruski (cyjanowodory) i są toksyczne (związek znika w miarę dojrzewania owoców). Jagody rozłożone cienką warstwą suszymy w dobrym przewiewie, początkowo w temperaturze 35°C, a później 55°C (najczęściej w suszarni ogrzewanej). Z wysuszonych baldachów owoce ocieramy na sitach lub obrywamy ręcznie. Uzyskuje się w ten sposób owoc bzu czarnego.

W kwiatach bzu znajdują się:

• flawonoidy (np. rutyna, kwercetyna, astragalina i izokwercetyna),
• kwasy wielofenolowe (np. kawowy i chlorogenowy),
• kwasy organiczne (np. walerianowy, ferulowy, jabłkowy, octowy),
  

  Jagody bzu maja dużo witaminy C i są najważniejszym składnikiem galaretek i środków nasercowych.

• cholina,
• garbniki,
• żywica,
• ślady olejku eterycznego,
• nieznany bliżej związek zwiększający wydzielanie potu,
• produkty rozpadu glikozydu sambunigryny,
• glikozyd flawonowy (rutyna),
• witamina C,
• prowitamina A,
• sole mineralne (do 9%).

W owocach dojrzałych znajduje się:

• 20% cukrów redukujących,
• 3,5% pektyn,
• około 3% garbników,
• zespół 3 barwników antocyjanowych,
• glikozyd sambunigryna,
• kwasy wielofenolowe,
• kwasy organiczne, jak jabłkowy, askorbinowy (witamina C),
• witaminy z grupy B,
• olejek eteryczny z terpenami,
• karotenoidy,
• sole mineralne.

W korze i korzeniach znajdują się:

• cholina,
• sytosterol,
• żywice,
• garbniki,
• olejek eteryczny.

W liściach znajdują się:

• cholina,
• sytosterol,
• olejek eteryczny,
• prowitamina A,
• witamina C.

Płaskie baldachy małych, gwiazdkowatych, kremowobiałych kwiatków.
źródło: http://www.flickr.com/

• napotnie (na skutek pobudzenia ośrodków regulujących wydzielanie potu),
• moczopędnie (przypisuje się obecności flawonoidów).

Owoce bzu czarnego działają:

• łagodnie napotnie,
• moczopędnie,
• odwadniająco,
• przeciwbólowo (sok),
• przeczyszczająco.

Owoce należą do wartościowych leków usuwających z organizmu wraz z potem, moczem i kałem szkodliwe produkty przemiany materii oraz egzogenne toksyny.

Kora i korzenie ma działanie:

• wymiotne,
• silnie odwadniające,
• przeczyszczające.

Liście zalecane są:

• do spożywania w minimalnej ilości na surowo podczas wiosennej kuracji oczyszczającej organizmu z toksyn i ogólnie wzmacniającej,
• na oparzenia, obrzęki i bóle gośćcowe (okłady ze świeżych liści).

W liściach bzu czarnego odkryto substancje zwiększające odporność na choroby zakaźne.

Lekarz starożytności — Hipokrates zalecał korzeń bzu jako najlepszy środek napotny.

W dawkach terapeutycznych surowiec nie wywołuje działania szkodliwego.

Odwary z kwiatów bzu czarnego stosuje się:

Wewnętrznie jako:

Napar ze słodko pachnących kwiatów jest dobry na przeziębienia.
1 pełną łyżkę (3,0g) kwiatów zalać 1 szklanką (200 ml) wrzącej wody, naparzać pod przykryciem 5-10 minut. Pić po 1-2 szklanki
źródło: kawon.com.pl

• środek napotny w chorobach z podwyższoną temperaturą,
• uzupełniający lek moczopędny,
• środek w chorobach przebiegających ze zwiększeniem przepuszczalności włosowatych naczyń krwionośnych.

Zewnętrznie do:

• płukania w anginie oraz zapaleniu jamy ustnej i gardła,
• do okładów w zapaleniu spojówek i brzegów powiek,
• czasem do kąpieli kosmetycznych.

Odwary z owoców bzu podaje się doustnie:

• jako środek odtruwający i ułatwiający usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii,
• w chorobie gośćcowej,
• w chorobach zakaźnych,
• w niektórych schorzeniach skórnych,
• jako nieswoisty wspomagający środek przeciwbólowy w rwie kulszowej, zapaleniu nerwu trójdzielnego i bólach newralgicznych.

W połączeniu z innymi surowcami zielarskimi oraz spożyty w większych ilościach owoc bzu stanowi łagodny środek przeczyszczający.

Syrop z czarnego bzu do picia po rozcieńczeniu z zimną lub gorącą wodą, lub jako dodatek do herbat i deserów.
źródło: http://premiumrosa.eu/

Sposób na pierwsze objawy przeziębienia:

• kwiat bzu czarnego,
• mięty pieprzowej,
• krwawnika pospolitego.

Należy zaparzać po pół łyżeczki każdego zioła w 1 szklance wrzątku przez 20 minut. Następnie przecedzić, dodać łyżeczkę miodu i pół łyżeczki zmielonego pieprzu tureckiego (papryki).

„We wszystkich częściach świeżej rośliny występuje sambunigryna i sambucyna, które dla ludzi w większych ilościach są trujące. Jednakże wyższa temperatura (gotowanie czy smażenie bez przykrycia) usuwa ich własności trujące. Najczęściej dochodzi do zatrucia w wyniku spożycia niedojrzałych owoców”.
źródło: http://www.flickr.com/

Zastosowania bzu czarnego w kuchni, w domu, w kosmetyce i w leczeniu:

• Przetwory z czarnego bzu: sok i syrop z owoców, powidła, wino z dojrzałych owoców i kwiatów, przecier (idealny do wieloowocowej marmolady). Z kwiatów bzu można zrobić placuszki oraz budyń. A także odwar i napar z kwiatów bzu oraz odwar z owoców.
• Niegdyś sokiem z bzu wzmacniano barwę innych win, zwłaszcza typu porto.

• Z kwiatów wytwarza się maści na oparzenia, natomiast maść z liści leczy siniaki i przynosi ulgę w zwichnięciach.
• Tonik z kwiatów bzu czarnego poprawia cerę (każdy rodzaj), zmiękcza skórę i wygładza zmarszczki, wybiela piegi i można przemywać nim oczy.
• Bez czarny odstrasza muchy.
• Odwar z liści bzu czarnego jest dobrym środkiem zwalczającym mszyce.
• Kąpiel w odwarze z liści bzu farbuje tekstylia na kolor żółtozielony (utrwalony siarczanem miedzi i octem) i intensywnie szarozielony (utrwalony ałunem i kwasem winowym), natomiast kąpiel w odwarze z owoców na kolor purpurowy (z ałunem i solą).
• Duże, białe lub lekko kremowe kwiatostany oraz czarne, lśniące owoce czarnego bzu sprawiają, że jest on także piękną ozdobą  bukietów.

źródło: 
Jurke Grau, Reinhard Jung i Bertram Munker. Leksykon przyrodniczy. Zioła i owoce leśne. Warszawa 1996.
Lesley Bremness. Wielka księga ziół. Warszawa 1991. 
Andrzej Skarżyński. Zioła czynią cuda. Warszawa 1994. 
Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1987. 
Andrzej J. Sarwa. Lecznicze smakołyki. Warszawa 1993.

Podobne tematy:

Dania i przetwory z bzu czarnego

Odwary i napary z bzu czarnego