Trochę historii

Tymianek wchodzi w skład klasycznego bouquet garni, a także ziół prowansalskich.

W staro­żytnym Egipcie olejek tymiankowy był ważnym składnikiem specyfiku do balsamowania zwłok ludzkich. Medycyna egipska należała niewątpliwie do tych, które wpłynęły na późniejszy rozwój lecznictwa u starożytnych Greków i Rzymian. Helleni cenili tymianek jako lek, przyprawę i kadzidło, ale służył on także do celów obrzędowych jako symbol odwagi i siły. (Nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od greckiego thymos — silny, męski). Słynny Platon w dialogu Krytiasz pisze, że wylesione wzgórza Attyki są „teraz pachnące tymiankiem i innymi ziołami”. W I w . n.e. Anazarboes Pedanios Dioskorides —grecki botanik i lekarz cezarów rzymskich z czasów Nerona — wśród chorób leczonych przetworami z tymianku wymienia m.in. padaczkę, ischias, uporczywy kaszel i osłabienie wzroku. W V w. n.e. Aurelianus Caelius — lekarz z Sicca w Numidii, autor wielu dzieł — w jednym z nich wymienia aż 20 przepisów wykorzystania macierzanki jako przyprawy, m.in. do mięs, ryb i sosów. Najpóźniej w wieku XI tymianek dociera poza Alpy, a wspomina o nim później wielu średniowiecznych i renesansowych zielarzy, m.in. św. Hildegarda, Albertus Magnus (Albert Wielki) i Paracelsus. Do Polski zakonnicy przynieśli to zioło w czasach królowej Bony. W książce Zioła w polskim domu D. Tyszyńska-Kowncka i T. Starek tak piszą o tymianku w polskim średniowieczu: „Był wówczas amuletem ofiarowywanym przez damy swym rycerzom na turniejach. Leczono nim wówczas rany, a niewiasty kąpały się w naparze jego ziela, wierząc, że wpływa to na powiększenie tak wówczas modnego, obfitego biustu”.

Tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.) …

Tymianek pospolity

… inaczej macierzanka włoska, macierzanka tymianek, macierzanka pospolita. Jest to niewielka krzewinka, do 30 cm wysoka, pochodząca z krajów śródziemnomorskich, uprawiana w całej prawie Europie, także w Północnej Ameryce i na północy Afryki. Pędy tymianku są gęsto rozgałęzione, pokryte ustawionymi naprzeciwległe, drobnymi, wąskimi, mocno aromatycznymi listkami, barwy szarozielonej. U dołu drewniejąca. Tymianek kwitnie od czerwca do września wytwarzając na szczytach pędów kwiaty 5-krotne, zrosłopłatkowe, różowe lub fioletowe (rzadko białe), zebrane w główkowych kwiatostanach. Owocem tymianku jest drobna, czarnobrunatna, okrągława, poczwórna rozłupina – orzeszek. Tymianek jest rośliną o bardzo swoistym, aromatycznym, przyjem­nym, ale ostrym zapachu tymolowym. Zaliczamy go do roślin wybitnie miododajnych (miód tymiankowy jest wysoko ceniony, m.in. ze względu na działanie lecznicze w schorzeniach dróg oddechowych).

Uprawa

Rozsadę tymianku wysadza się do gruntu w końcu maja, gdy osiągnie 6-10 cm wysokości.

Nasiona tymianku wysiewa się na głębokość do  0,5 cm do skrzyneczek na przełomie marca i kwietnia, a rozsadę wysadza się do gruntu w końcu  maja, gdy osiągnie 6-10 cm wysokości, w rozstawie 30 na 40 cm. Tymianek można również rozmnażać przez sadzonki zielne.

W przydomowym ogródku lub na działce proponuję uprawiać tymianek jako roślinę jednoroczną. W kwietniu wysiewamy płytko, wprost do gruntu 0,5 g nasion na 1 m² w rzędach oddalonych od siebie o 30 cm. Nasiona kiełkują po 10 dniach i od tego czasu aż do momentu rozkrzewienia się rośliny bardzo starannie usuwamy z rzędów chwasty i systematycznie podlewamy całą uprawę. Tymianek wymaga słonecznego, osłoniętego od wiatrów stanowiska oraz żyznej, lekkiej gleby o wysokiej zawartości próchnicy.

Roślina nadaje się do uprawy w doniczkach. Wysiewa się nasiona bezpośrednio do doniczek a gdy wzejdą, należy pozostawić w jednej doniczce trzy sadzonki. Pielęgnacja polega na podlewaniu, odżywianiu i lekkim spulchnianiu ziemi. Pod koniec listopada doniczki z tymiankiem należy przenieść do pomieszczenia o temperaturze 10-15°C i ograniczyć podlewanie.

Zamrożony tymianek w kostkach lodu super pomysł na dawkę świeżego w zimie.

W swojej ojczyźnie – krajach śródziemnomorskich – tymianek rośnie przede wszystkim na suchych, wapiennych i dobrze nasłonecz­nionych stokach górskich. W Polsce, podobnie jak w wielu krajach Europy, uprawiany jest na plantacjach zielarskich. Na zimę należy zabezpieczyć go przed mrozem, przykrywając liśćmi lub słomą.

Zbiór i suszenie

Do celów leczniczych zbiera się od czerwca do września zakwitające, szczytowe, nie zdrewniałe części pędów tymianku. Ziele ścinamy na wysokość 10 cm od ziemi. Tymianek suszymy rozłożony

Nasiona tymianku można dostać prawie w każdym sklepie ogrodniczym, a na pewno w sklepie Ziołowo na Allegro.

cienką warstwą w suszarniach naturalnych, w miejscach zacienionych i przewiewnych. W suszarni ogrzewanej nie należy przekraczać temperatury 35°C. Po wysuszeniu przeciera się przez sita i odrzuca grubsze fragmenty łodyg (wykrusza się oddzielając zdrewniałe jego części). Otrzymuje się ziele tymianku – Herba Thymi. Surowcem zielarskim jest również olejek Oleum Thymi.  Susz najlepiej przechowywać w lnianych woreczkach lub w szczelnych opakowaniach chroniąc go przed światłem. Tymianek można również zamrażać. Nasiona tymianku zbiera są w lipcu i sierpniu.

Główne składniki tymianku

• olejek eteryczny do 4,5 %,
• garbniki do 10 %,
• flawonoidy (m.in. luteolinę i apigeninę oraz ich glikozydy),
• kwasy triterpenowe (m.in. kwas ursolowy i oleanolowy),
• kwasy polifenolowe (kawowy, chlorogenowy),
• gorycze,
• saponiny,
• sole mineralne (ze znaczna ilością litu).

Skład olejku eterycznego

W olejku znajduje się 20 do 50% pochodnych fenolowych:

• tymol,
• karwakrol,
• cineol,
• cymen,
• α-pinen,
• linalol,
• octan linalolu,
• borneol,
• octan bornylu.

Zastosowanie

Kulinarne

Tymianek jest bardzo popularną przyprawą, cenioną zwłaszcza w krajach południowej i zachodniej Europy, używaną do potraw tłustych i mięsnych (ułatwia trawienie tłuszczu). Tymianek jest doskonałą przyprawą kuchenną o silnym aromacie. Używa się go w małych ilościach do potraw mięsnych, duszonych kurczaków, kaczki, dziczyzny, królika, ryb (gotowany z rybami morskimi usuwa ich nieprzyjemna woń), do pasztetów, wędlin, zup (fasolowej, grochowej), sosów ziołowych, omletów, ziemniaków puree, duszonych warzyw, pizzy, zapiekanek i makaronów na sposób włoski. W niektórych krajach tymianek służy w różnych kompozycjach jako przyprawa do przetworów wędliniarskich i mięsnych, krokietów i sałatek oraz do marynowania ogórków. Jest też składnikiem przypraw do drobiu i octu ziołowego, a także likierów ziołowych, jak m.in. benedyktyn.

Kosmetyczne

Z tymianku korzysta także przemysł kosmetyczny, stosując go do wyrobu past do zębów i płynów do płukania ust, dodawany jest do mydeł (usuwają nieprzyjemny zapach z ust, działają przeciwbakteryjnie). Jest składnikiem mieszanek ziołowych do płukania włosów, działa wzmacniająco i likwiduje łupież.

Lecznicze

Napary z ziela tymianku stosowane są głównie do płukania jamy ustnej i gardła jako środki odkażające i przeciwzapalne. Można je również wykorzystać do kąpieli leczniczych lub okładów przy łojotoku, trądziku, wyprysku. Najczęściej do tych celów łączy się tymianek z innymi ziołami o działaniu przeciwbakteryjnym (np. szałwią) lub przeciwzapalnym (np. rumiankiem). Kąpiele tymiankowe lub macierzankowo-tymiankowe polecane są dzieciom przy wyczerpaniu nerwowym, w rekonwalescencji— w nawracających schorzeniach dróg oddechowych. Tymol izolowany z olejku tymiankowego stosuje się w stomatologii do odkażania ubytków zębowych.

Działanie

• wykrztuśne,
• przeciwbakteryjne,
• ściągające,
• ułatwiające trawienie,
• przeciwrobacze.

Silne właściwości bakteriobójcze (zwłaszcza wobec paciorkowców, nawet opornych na antybiotyki) surowiec zawdzięcza przede wszystkim fenolowym składnikom olejku eterycznego (tymol, karwakrol). Działanie to pogłębia obecność garbników. Tymianek ułatwia odkrztuszanie, gdyż zwiększa objętość śluzu w górnych drogach oddechowych oraz wzmaga ruch nabłonka rzęskowego.  Stosowane jest w stanach zapalnych dróg oddechowych, przy kaszlu, wysuszeniu gardła, chrypce, zapaleniu oskrzeli, astmie. Polecane jest zwłaszcza dla dzieci i osób starszych. Ponadto wzmaga apetyt i ułatwia trawienie, zapobiega nadmiernej fermentacji i wzdęciom. Przy kaszlu, wyczerpaniu nerwowym, reumatyzmie i dolegliwościach żołądkowych zalecane są ponadto kąpiele z dodatkiem naparu z tymianku. (100 g ziela zaparza się w l l wrzątku i dodaje do wanny wody). Tymol oprócz działania przeciwbakteryjnego wykazuje również aktywność przeciwrobaczą (środek przeciwko tęgoryjcowi dwunastnicy).

Działania niepożądane

Duże dawki i zbyt często powtarzane dawki lecznicze wyciągów z ziela tymianku powodują nudności, wymioty, zapalenie żołądka, a nawet białkomocz. Cięższe objawy obserwowano po nieostrożnym, doustnym przyjmowaniu olejku tymiankowego. Tymol działa jeszcze silniej i może nawet spowodować zatrucie śmiertelne. Duże ilości tymianku sa nie wskazane przy osłabieniu mięsnia sercowego oraz w czasie ciązy. Ciężarne kobiety nie powinny także stosować olejku tymiankowego.
Olejek tymiankowy, a zwłaszcza tymol, odznacza się dużą toksycznością przy stosowaniu doustnym. Szczególnie niebezpieczny jest dla dzieci i po spożyciu do wewnątrz może wywołać groźne objawy (m.in. uszkodzenie nerek). Z tego względu olejku tymiankowego nie stosuje się doustnie, np. jako środka przeciwrobaczego czy przeciwbakteryjnego, lecz można go używać w odpowiednich dawkach jedynie
zewnętrznie w formie inhalacji (w nieżytach gardła i krtani).

PRZEPISY:

Kąpiel tymiankowa:

100 g ziela zalać 5 l wody ciepłej i gotować pod przykryciem 3 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Wytrawione zioła umieścić w woreczku płóciennym, zawiązać i wraz z odwarem przenieść do wanny wypełnionej do 1/3 wodą o temp. około 37°C. Czas kąpieli 10-15 min. Stosuje się w dolegliwościach skórnych, działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i regenerująco na skórę.

Lotion z tymianku.

50 g ziela gotujemy na małym ogniu przez kilkanaście minut w litrze wody. Odwar odstawiamy na kwadrans pod przykryciem i po przecedzeniu wcieramy we włosy i skórę głowy na 10 minut przed umyciem. Taka kuracja jest, moim zdaniem, jednym z najlepszych środków powstrzymujących wypadanie włosów, wzmac­nia skórę i usuwa łupież.

źródło:

Wacław Jaroniewski. Zioła dla wszystkich. Warszawa 1990 
Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie.
Warszawa 1987.
Andrzej Skarżyński. Zioła czynią cuda. Warszawa 1994.
Waleria Olechnowicz-Stępień i Eliza Lamer-Zarawska. Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. 
Warszawa 1992.
Praca zbiorowa. Zioła z apteki natury. Polskie zioła dla zdrowia i urody. Poznań 2012.