Czarnuszka dobra na wszystko

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) jest powszechnie znana jako czarnuszka ogrodowa, czarnucha, kąkolnica lub czarny kmin (ang. black cumin). Występuje w Europie Południowej, Afryce Północnej oraz Azji Południowo-Zachodniej i jest uprawiana w wielu krajach na świecie, m.in. w obszarze Morza Śródziemnego, we wschodniej i południowej Europie, w Indiach, Pakistanie, Syrii, Turcji i Arabii Saudyjskiej. W Polsce roślina jest uprawiana i czasami przejściowo dziczejąca, występuje na siedliskach ruderalnych i jako chwast zbożowy.

Czarnuszka jest rośliną jednoroczną, wyrastająca od 20 do 40 cm wysokości. Nasiona wysiewa się na przełomie marca i kwietnia wprost do gruntu w rzędy co 25-30 cm, przykrywając je potem jedno centymetrową warstwą gleby. Początkowy rozwój roślin jest bardzo wolny, w tym czasie należy bardzo starannie odchwaszczać uprawę. Kwitnienie przypada na czerwiec-sierpień. Kwiaty są dość duże o średnicy do 3 cm, wyrastają pojedynczo na szczycie pędów, kolor biały do bladobłękitnego z błękitnym unerwieniem. Jest rośliną miododajną. Do zbioru nasion przystępuje się na przełomie sierpnia i września, gdy większość mieszków zaczyna brunatnieć, a łodygi żółknąć. Mieszki suszy się, rozgniata, wydobywa z nich nasiona, które trzeba jeszcze dosuszyć, ponieważ łatwo pleśnieją.

Nasion czarnuszki używa się w lecznictwie jako środek rozkurczowy, poprawiający trawienie, moczopędny i żółciopędny. Wraz z nasionami kminku, kopru i anyżu wchodzą w skład mieszanki polecanej karmiącym matkom. Dzięki ostremu zapachowi i smakowi czarnuszka zastępowała dawniej pieprz, a obecnie posypuje się nią chleb, bułki, paszteciki.

Wśród dobrze poznanych roślin o udowodnionym potencjale prozdrowotnym Nigella sativa zajmuje wysoką pozycję, jako obiecujący surowiec leczniczy. Liczne doniesienia naukowe wskazują na jej szerokie spektrum właściwości farmakologicznych.

Jako roślina lecznicza, czarnuszka znana jest z wielokierunkowego działania. W medycynie tradycyjnej wykorzystuje się jej właściwości w Indiach, Europie oraz w krajach arabskich, gdzie ma status panaceum, lekarstwa na wszystkie choroby poza starzeniem się i uchronieniem od śmierci. Surowcem leczniczym jest nasienie i olej z czarnuszki – Semen et Oleum Nigellae sativae. Surowiec wykazuje działanie hipoglikemiczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne – także w reumatyzmie, silne działanie antybiotyczne, przeciwrobacze, żółciotwórcze i żółciopędne, moczopędne, wiatropędne, a także poprawiające trawienie. Zewnętrznie napary używane są w trądziku i atopowym zapaleniu skóry. Wiele właściwości leczniczych czarnuszki wywodzących się z medycyny ludowej zostało zbadanych i potwierdzonych naukowo. Doniesienia piśmiennictwa dotyczą głównie jej działania przeciwutleniającego, przeciwnowotworowego, przeciwbakteryjnego, przeciwzapalnego oraz przeciwcukrzycowego.

Nasiona czarnuszki, a także wytwarzany z nich olej były szeroko stosowane w leczeniu różnych chorób związanych z układem oddechowym, prawidłowym funkcjonowaniem żołądka, jelit, wątroby, nerek, krążenia i systemu immunologicznego oraz dla ogólnej poprawy samopoczucia. Wśród muzułmanów nasiona oraz olej z czarnuszki nadal uważane są za jedne z najważniejszych dostępnych środków leczniczych. Są tradycyjnie używane w południowo-wschodniej Azji oraz krajach Bliskiego Wschodu w leczeniu wielu chorób, takich jak astma, zapalenie oskrzeli. Nalewka wytwarzana z nasion jest stosowana w przypadkach niestrawności, braku apetytu, biegunkach, a także w różnego rodzaju wykwitach skórnych. Olej z nasion czarnuszki stosuje się jako środek antyseptyczny oraz jako miejscowy środek znieczulający. Palone nasiona są podawane dla powstrzymania wymiotów.

W licznych badaniach naukowych czarnuszka została dokładnie zbadana pod kątem aktywności biologicznej i potencjalnego działania terapeutycznego. Nasiona i olej z czarnuszki, ze względu na niski poziom toksyczności, znajdują także zastosowanie w przemyśle spożywczym jako przyprawa do aromatyzowania ciast, pieczywa, marynat oraz jako środek konserwujący. W licznych pracach badawczych zostało wyizolowanych i zidentyfikowanych wiele związków aktywnych obecnych w nasionach czarnuszki siewnej.
Badania przeprowadzone w celu określenia składu nasion czarnuszki potwierdziły obecność oleju roślinnego, białek, alkaloidów, saponin, flawonoidów i olejku eterycznego. W zależności od pochodzenia surowca roślinnego skład olejku może się różnić, jednak najważniejszymi związkami czynnymi są: tymochinon (30-48%), tymohydrochinon, ditymochinon, p-cymen (7-15%), karwakrol (6-12%), 4-terpineol (2-7%), t-anetol (1-4%), α-pinen i tymol.
Potwierdzono, iż nasiona czarnuszki bogate są w nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie kwas linolowy (50-60%), oleinowy (20%) i eikozadienowy (3%). Zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych (kwasu palmitynowego i stearynowego) wynosi około 30%. Oprócz tego nasiona czarnuszki są bogatym źródłem witamin (tokoferole) i soli mineralnych takich jak: Fe, Ca, K, Zn, P i Cu. Większość udowodnionych efektów farmakologicznych przypisuje się chinonowym składnikom nasion czarnuszki, z czego największą część stanowi tymochinon. Wykazuje on działanie przeciwdrgawkowe, przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Krople do nosa przy katarze i chorych zatokach

1łyżkę rozdrobnionych nasion czarnuszki zalać 100ml roztworu soli fizjologicznej (0,9%) dostępny w aptekach, zagotować, odstawić na 30 minut i przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość roztworu do 100ml. Przefiltrować przez watę. Wprowadzać do obu otworów nosowych kilka razy dziennie, najlepiej za pomocą dozownika w formie spryskiwacza.

Źródło:

Wacław Jaroniewski. Zioła dla wszystkich. Warszawa 1990

Aleksandra Halarewicz. Atlas ziół. Warszawa 2015

Łukasz Fiedoruk, Michał Mazik, Marcin Pastwa. Encyklopedia ziół. Bielsko Biała 2012

Magdalena Borusewicz, Zbigniew Janeczko. Nigella sativa L.- roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Postępy Fitoterapi 4/2015, str. 223-236.