Ps. Dla łatwiejszego wyszukiwania tematów związanych z konkretnym słówkiem podaje odnośniki do postów, w których poruszałam te tematy (oczywiście znajdują się na mojej stronie). Z czasem słówka będą uzupełniane.
Słówka przydatne w zielarstwie
BALSAMY To łagodzące, lekko oleiste lub tłuste substancje (maści) do stosowania zewnętrznego. Do ich stosowania używa się świeżych lub suszonych ziół.
HERBATKI ZIOŁOWE Przygotowywane są z jednorodnych surowców zielarskich lub mieszanek. W przypadku wielu surowców olejkowych (ziela i liści) przygotowuje się je w sposób uproszczony, zalewając dany surowiec w szklance lub filiżance wrzątkiem i pozostawiając do zaparzenia na 5 do 15 minut pod przykryciem. Napary, odwary i herbaty ziołowe
KATAPLAZMY (okłady) Są to gorące okłady z rozdrobnionych ziół. Oryginalna postać leku roślinnego, szczególnie polecana przez medycynę ludową. Rozdrobnione świeże zioła zawijane są w gazę, a następnie umieszcza się je w naczyniu ceramicznym i zalewa na kilka minut wrzącą wodą. Okład wyjmuje się z wrzątku, studzi do pożądanej temperatury i przykłada na chore miejsca. Kataplazmy są bardziej skuteczne od kompresów.
KĄPIELE ZIOŁOWE Ta postać leku roślinnego stoi na pograniczu działania leczniczego i kosmetycznego. Kąpiele ziołowe przyrządza się z jednego lub z kilku surowców zielarskich, biorąc 0,5 kg świeżych lub 10 dag suszonych ziół na kilka litrów wrzątku, sporządza napar lub odwar (w zależności od surowca) i dodaje do wody kąpielowej.
KOMPRESY (zimne lub gorące) Również ta postać leku roślinnego jest dobrze znana w medycynie ludowej. Polega na przykładaniu do chorych miejsc okładów czystą lnianą lub bawełnianą serwetką (materiał, gaza) namoczoną w zimnym lub gorącym odwarze lub naparze. Na przykład na stłuczone i obtarte miejsca kończyn.
MACERACJA (wyciąg wodny na zimno) Jest najrzadziej stosowaną postacią leku roślinnego, przy jej przygotowaniu jako rozpuszczalnika używa się wody. Jednorodny surowiec lub mieszankę ziołową zalewa się przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej i pozostawia na odpowiednią ilość czasu (od 30 minut do kilku godzin), po czym macerat cedzi się przez sitko, a pozostały na sitku surowiec przelewa wodą, uzupełniając macerat do przepisanej objętości. Macerat należy zużyć w ciągu jednego dnia. Maceracje przyrządza się najczęściej z surowców roślinnych zawierających śluzy (na przykład w przypadku korzenia prawoślazu i nasienia lnu). W przypadku bardzo twardych, trudno pęczniejących surowców korzystne jest dodatkowe ogrzanie do wrzenia.
MAŚĆ Substancją podstawową do przygotowania maści ziołowej domowym sposobem jest na ogół smalec wieprzowy (250 g smalcu wieprzowego rozpuścić na wolnym ogniu, po czym dodać do płynnego tłuszczu 30 g suszonych ziół i dalej podgrzewać aż do zagotowania, następnie pozostawić na wolnym ogniu na około 30 minut, później przecedzić przez sitko do słoiczka, ostudzić i wstawić do lodówki).
MIESZANKI ZIOŁOWE Zawierają kilka surowców roślinnych odpowiednio rozdrobnionych. Mieszanki ziołowe
NALEWKI (tinktura) Są stosunkowo trwałą postacią leku. Do sporządzenia nalewki używa się spirytusu etylowego, natomiast w warunkach domowych najlepszy jest winiak lub brandy. Do 2 filiżanek winiaku dodaje się 30 g suszonych ziół w całości lub sproszkowanych, przelewa je do butelki i szczelnie zamyka. Butelkę należy postawić w ciepłym miejscu i co kilka dni wstrząsnąć dla lepszej ekstrakcji składników. Po dwóch tygodniach zawartość butelki filtruje się przez bibułkę, dodaje znów surowca i regularnie wstrząsa co kilka dni. Po 4-5 tygodniach nalewka jest gotowa do użycia. W zależności od użytego surowca (jednego lub kilku) nalewki mogą być przeznaczone do użytku wewnętrznego (większość nalewek) lub do użytku zewnętrznego, np. na skórę, błony śluzowe. Nalewki do użytku zewnętrznego są stosowane najczęściej, po odpowiednim rozcieńczeniu wodą, jako płukanki lub okłady. Nieliczne, są stosowane na skórę bez rozcieńczenia. Nalewki są składnikami licznych złożonych leków gotowych. Nalewki i napoje ziołowe
NAPAR (infusa) Otrzymywany przez zalanie odpowiedniej ilość surowca lub mieszanki ziołowej określoną ilością wrzącej wody w naczyniu, które umieszcza się na parze i po przykryciu ogrzewa co najmniej 15 minut (do zaparzenia). Następnie pozostawia się pod przykryciem jeszcze na 15 minut co kilka minut mieszając. Otrzymany napar należy przecedzić przez sitko, a pozostały na sitku surowiec przemyć wrzącą wodą, uzupełniając otrzymany napar do przepisanej objętości. Do przygotowania standardowego naparu używa się 30 g suszonych ziół na 2,5 szklanki wody. Aby uzyskać łagodny napar wtedy porcję ziół należy zmniejszyć o połowę, natomiast mocny- należy podwoić. Napary, odwary i herbaty ziołowe
OLEJKI ETERYCZNE Są to substancje lotne, o silnym zapachu, które powstają w gruczołach oleistych, łuskach albo włoskach roślin. Ulatniają się wskutek przenikania przez powierzchnię liści i kwiatów, roztaczając charakterystyczny dla danej rośliny zapach. W skład jednego olejku może wchodzić nawet kilkadziesiąt różnych związków. Aby otrzymać skoncentrowany olejek prowadzi się destylację z para wodną. Olejki eteryczne
ODWAR (wywar, decocta) Otrzymywany przez zalanie odpowiedniej ilość surowca lub mieszanki ziołowejokresloną ilością wody o temperaturze pokojowej, starannie miesza, przykrywa i umieszcza na parze (stawiamy garnek w garnku napełnionym wodą około 2 cm poniżej garnka wewnętrznego). Temperatura powinna wynosić około 90°C przez okres około 30 minut, co osiąga się pozostawiając garnek zewnętrzny na małym ogniu przez 45 minut. Otrzymany odwar należy przecedzić, a surowiec pozostały na sitku przelać wrzątkiem, uzupełniając odwar do przepisanej objętości. Odwary przygotowywane są z surowców, z których trudno jest wyodrębnić składniki czynne, na przykład – korzeni, kory, nasion, przy czym należy podkreślić, że jest to postać leku roślinnego, w czasie przygotowywania którego traci się najwięcej składników leczniczych, głównie olejków eterycznych. Standardowe odwary sporządza się z 30 g ziół i 2,5 szklanki wody. Aby uzyskać łagodny napar wtedy porcję ziół należy zmniejszyć o połowę, natomiast mocny- należy podwoić. Napary, odwary i herbaty ziołowe
POTPOURRI Aromatyczna kolorowa mieszanka ziołowa. Ziołowe pachnidła
PROSZKI (zioła sproszkowane) Ta postać leku roślinnego była niegdyś powszechnie stosowana, jednak we współczesnej medycynie jest mniej popularna. Wysuszone surowce zielarskie mieli się w młynku na proszek i w tej postaci zażywa, popijając odpowiednią ilością wody przegotowanej, sokiem owocowym lub warzywnym – rozcieńczonym wodą. Należy pamiętać, że proszki to bardzo skoncentrowana postać leku roślinnego. Jednej szklance odwaru lub naparu odpowiada ilość proszku mieszcząca się na końcu noża. Nigdy nie należy zażywać sproszkowanego dziurawca, świetlika i arcydzięgla ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia uczulenia po spożyciu ich w tej postaci. Zażywając proszek, dostarczamy organizmowi wszystkie substancje zawarte w zielu. Na bazie sproszkowanych surowców zielarskich przemysłowo produkuje się mieszanki ziołowe w postaci granulatów.
STABILIZOWANE ALKOHOLATURY Są to wyciągi alkoholowe ze świeżych roślin stabilizowanych gorącym alkoholem w celu unieczynnienia enzymów powodujących rozkład substancji czynnych. Intracta są produkowane wyłącznie z surowców słabo działających. Dawkowane są kroplami wg załączonego do opakowania przepisu.
SOKI TŁOCZONE Z ZIÓŁ Do najbardziej znanych należy sok tłoczony z pokrzywy. Soki roślinne muszą być zawsze rozcieńczone tuż przed wypiciem. Świeże lub zamrożone soki ziołowe powinny być spożyte tego samego dnia. Niektóre soki takie jak sok z bzu czarnego można pasteryzować i przechowywać dłużej. Przepisy
SYROP ZIOŁOWY Jest to forma leku roślinnego (60 g suszonych ziół zalać l filiżanką wrzątku i odstawić do ostygnięcia, po czym otrzymany napar odcedzić, filtrując przez bibułę). Przefiltrowany napar podgrzać i rozpuścić w nim l filiżankę cukru, następnie doprowadzić do wrzenia i gotować na wolnym ogniu aż do momentu, w którym syrop osiągnie konsystencję płynnego miodu. Tak przygotowany syrop studzi się i przelewa do słoiczka typu twist. Można również połączyć 2,5 filiżanki gotowego naparu lub wywaru z 2-4 łyżkami miodu.
WINA ZIOŁOWE (wermuty) Do sporządzenia takich win używa się bylice piołun, korzeń goryczki, centurie pospolitą, korzeń arcydzięgla, kolendry siewnej, cynamonu i innych ziół. Receptury są tajemnicą producentów.
WYCIĄGI Są otrzymywane przez wytrawianie suchych, rozdrobnionych surowców roślinnych odpowiednim rozpuszczalnikiem (alkohol, woda, eter) w sposób zapewniający maksymalne wyekstrahowanie substancji czynnych — najczęściej przez perkolacje. Otrzymane w ten sposób wyciągi są następnie zagęszczane. W zależności od właściwości substancji czynnych oraz innych dodatkowych substancji w nich zawartych można otrzymać 3 rodzaje wyciągów: wyciągi płynne, w których stosunek surowca i rozpuszczalnika wynosi 1 : 1, wyciągi gęste wyłącznie w przemyśle jako składniki leków gotowych (wycofane obecnie z aptek), wyciągi suche w postaci proszku.
WYCIĄGI ALKOHOLOWE To nalewki, wyciągi zagęszczone (otrzymane z suchego, odpowiednio rozdrobnionego surowca), stabilizowane alkoholatury (przygotowane ze świeżego surowca, sporządzane są wyłącznie fabrycznie przez laboratoria galenowe).
WYCIĄGI WODNE To napary i odwary. Przy sporządzaniu wyciągów wodnych, należy uwzględnić rodzaj substancji czynnych zawartych w surowcu roślinnym i ich właściwości, a przede wszystkim: stopień rozpuszczalności w wodzie, możliwości hydrolizy w czasie przygotowywania wyciągu (ogrzewania) oraz możliwość ulatniania się substancji czynnych z parą wodną podczas ogrzewania. Trwałość wyciągów wodnych jest bardzo ograniczona i z tych względów poleca się choremu przygotowanie ich w ilości, która będzie zużyta w ciągu jednego dnia.
źródło: Paul Seitz. Apteka ogrodowa. Warszawa 1993. Lesley Bremness. Wielka księga ziół. Warszawa 1991. Aleksander Ożarowski (red.). Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Warszawa 1982. Wacław Jaroniewski. Zioła dla wszystkich. Warszawa 1990.
